Омардың (р.а.) қасында бір кісі әлдебір дауға қатысты куәгер болған еді. Омар оған: – Мен сені танымаймын, сені танитын біреу келсін, – деді. Жанында тұрғандардың біреуі: – Мен оны танимын, – деді. Омар одан: – Иә, танысаң айтшы, бұл қандай адам? – деп сұрады. Ол кісі: – Жөні түзу, әділ кісі, – деп жауап берді. Омар (р.а.) қайта сұрады: – Күндіз-түні не істеп, не қойғанын жақсы білетіндей жақын көршің бе еді?

«Уәде – Құдай сөзі» демекші, Пайғамбарымыз қай істе де үмметіне өнеге бола білген.

Хадис пен сүннет діннің негізінен саналады. Мұны осы саланың білгір ғұламалары ертеден-ақ солай мақұлдаған.

Дұрыс сөйлей білу де өнер. Жүйесін тауып айтқан сөз жүрекке жетіп, жүйені босатады және адамды жәннаттай жайлы мекенге лайық етеді.

Тек микроскоппен ғана көрінетін және өмірге өте қатерлі ауру түрлеріне себеп болуы мүмкін микроптарға қатысты кей ескертпелерді Пайғамбарымыздың хадистерінен кездестіреміз.

Жаратылыстың ең ардақтысы болған адам баласына[1] Алла Тағала тарапынан айрықша игіліктер берілген.

Алла елшісі өмір сүрген жылдарында өзіне мойынсұнуды және сүннетін ұстануды діннің ажырамас бір бөлігі ретінде қарастырған. Айтқан әрбір сөзінің кейінгі ұрпаққа жеткізілуіне айрықша мән берген.

Ол бүкіл өмірінде дінді Аллаға арнап, тек қана Оған құлшылық қылды... Жүрегі тек Оның жаратушылық шеберлігін ардақтап соқты... Көзі барлық жерде Оның жаратқандарына бағытталды...

Пайғамбарымыздың (салаллаһу алейхи уа сәлләм) пайғамбарлыққа дейінгі жағдайын қарастырмас бұрын пайғамбарлардың пайғамбар болуынан бұрынғы жағдайларына қатысты жалпы шолу жасаудың үлкен пайдасы бар деп ойлаймыз.

Иса Пайғамбардан хабар жеткізу мәселесінде беделділер ретінде алғашқы ұрпақта хауарилер, кейін шіркеу басшылары саналатын.

Құран Кәрімнің алғаш алушысы Пайғамбарымыз саллалаһу алаһи уасаллам, әр тақырыпта жолбастаушы болғандықтан,

Аллаһ Расулының және басқа да пайғамбарлардың адам болулары – олар үшін кемшілік емес, керісінше, кәмілдік.

Исламдағы заңдылық секілді, қажеттілік те негізгі бастауын Алланың Кітабынан және Расулының (с.а.у.) сүннетінен алады.

Ислами таным бойынша адамды сипаттағанда – «мәдәниюн-биттаб» (жаратылысынан мәдениетті) делінеді. Адамзат баласының гені тура бір қауым болып өмір сүру бойынша жүйеленгендей.

Хижри жыл санағы бойынша алғашқы үш ғасыр Ислам ілімдерінің қалыптасу кезеңі.

Мұсылмандар үшін Ислам дінінің екі негізгі қайнар көзінің бірі болған хадистердің жинақталу тарихы өте маңызды.

Зұлқарнайн (а.с.) бір түні жолда кетіп бара жатып жасағына: – Аяқтарыңа тиген нәрселерді тегіс жинаңдар! – деп бұйырады. Қолбасшының әмірін естігенде әскерлердің бір тобы: – Онсыз да көп жүріп шаршадық. Түннің бір уағында аяқ астындағы тастарды жинап өзімізге жүк қып қайтеміз. Ештеңе де жинамай-ақ қояйық, – деп бірауыздан келісіп алғандай тырп етпейді.

Зұлқарнайн (а.с.) бір түні жолда кетіп бара жатып жасағына: – Аяқтарыңа тиген нәрселерді тегіс жинаңдар! – деп бұйырады. Қолбасшының әмірін естігенде әскерлердің бір тобы: – Онсыз да көп жүріп шаршадық. Түннің бір уағында аяқ астындағы тастарды жинап өзімізге жүк қып қайтеміз. Ештеңе де жинамай-ақ қояйық, – деп бірауыздан келісіп алғандай тырп етпейді.

үминдердің анасы Жахш қызы Зейнептің өміріне көз жіберсек, ондағы діндарлық, жомарттық қасиеттерімен қоса оның ерекше шеберлігінің куәсі боламыз. Һижреттің (Мәдинаға көштің) үшінші жылы ардақты Пайғамбармен отасқан Жахш қызы Зейнеп тері илеудің асқан шебері еді. Ол тері өңдеп, одан киім тігіп сатумен айналысатын. Кейбір риуаяттарда осы жұмыс үшін пайғамбар үйінде бір бөлме арнайы жабдықталып, шеберхана ретінде пайдаланылғандығы әрі пайғамбарымыздың әйелдерінен Үмму-Сәләманың да осы тері ісімен шұғылданғандығы білінуде.

Сахабалардың бірі Ханзаланың (р.а) жаңа үйленген ең алғашқы түні. Дәл сол түні таңға жуық сүйікті Пайғамбарымыз (с.ғ.с) сахабаларын жинап үлкен дайындықпен, Исламға тұтқиылдан тап берген дұшпанға қарсы соғысқа жиналуды шұғыл түрде бұйырды. Хабаршыдан соғыс хабарын естігенде Ханзала (р.а) да дереу киіне сала, ғұсыл дәретін алуға да мұршасы келмей, апыл-ғұпыл соғыс майданы Ұхыдқа қарай құстай ұшты.

Омар (р.а.) әңгімелеуде: Бір күні Пайғамбарымыз бізге әскерлерді қамтамасыз ету үшін өзара жылу жинауды бұйырды. Менің ең дәулетті кезім. Ылғи менен озып кете беретін Әбу Бәкірдің (р.а.) осы жолы алдын орап, шаң қаптырмасам ба деген тұтқиылдан бір ой келді. Өйткені ол қашан болсын жақсылық жасауда алдына жан салмайтын. Арамыздағы ең көп садақа беретін де сол еді. Осы жолы одан да көп жылу берейінші деген оймен бар малымды теңдей екіге бөліп жартысын садақа ретінде апардым. Мені көрген Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) : – Ей, Омар! Үй ішіңе де бірдеңе қалдырдың ба? – деп сұрады.

Алқамә Пайғамбардың көзі тірісінде құлшылыққа жан тәнімен берілген, садақаны көп үлестіретін өте бір ізетті, иманды жас жігіт еді. Бір күні аяқ астынан ауырған Алқамә төсек тартып жатып қалды. Ауруы әбден меңдеп, өлетін халге жеткенде, тілі куәлік сөзге келмей күрмеле берді. Оның қатты қиналғанын көрген сахабалар пайғамбарға жүгіріп мән-жайдан хабардар етті. Пайғамбарымыз бірден әлгі жігіттің шешесін шақыртты. – Алқамә қандай еді? – деп сұрады.

Мекке толықтай мұсылмандардың қолына өткеннен кейін Исламның бас дұшпаны Әбу Жәһилдің баласы Икриманы Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өлім жазасына кескендіктен ол бас сауғалап Йеменге қашты. Алайда оның әйелі Үммі Хаким болса мұсылмандықты қабылдап, әрі күйеуі Икриманы кешіруді Пайғамбарымыздан өтінген еді. Пайғамбарымыз оны кешіргендігін білдіргенде, Үммі Хаким дереу күйеуін іздеп жолға шықты. Теңіз жағасындағы бір кемеде мұсылман капитанымен сөйлесіп тұрған жерінен Икриманы тапты. Капитан оған: – «Лә иләһа иллаллаһ, Мұхаммед Расулалла» деп айтып имансыздықтан біржолата арылсаңшы, – деді. Икрима: – Мен онсыз да соны айтпағандығым үшін қашып кеткем жоқ па?! – деп қарсылық білдірді.

Нұх пайғамбардың баласы кәпір еді. Жер бетін топан су басқан уақытта баласының теңіз толқындарымен арпалысып, өлім мен өмір арасында жанталасып жатқанын көргенде жаны ашып: – Ей, балам! Кел, бізбен бірге кемемізге мін. Кәпірлігіңнен арыл! – деп дауыстады. Алайда баласы қырсығып: – Тауды паналасам да судан аман қаламын, – деді асау толқындарға бір батып, бір шыққан ол екі қолын ербеңдете. Нұх пайғамбар баласына оның бүгінгі апаттан не істесе де құтыла алмайтындығын ескерте: – Алла қаламаса, бұл азаптан ешкім де сені құтқара алмайды, – деді.

Алла тағала Мұса пайғамбарға қаратып: – «Әй, Мұса! Пәлен деген жерде бізге дос адамдардың біреуі қайтыс болды. Сен барып соның жұмыстарын реттестір. Сен бармасаң да, біз оны бәрібір мейірімнен құралақан қалдырмаймыз», – деп бұйырды. Мұса (а.с.) айтылған жерге барды. Сол жақтың кісілерінен: – Бүгінгі түні Алла тағалаға жақын, иманы берік жандардан кім көз жұмды? – деп сұрады. Бірақ ел оған: – Ей, Мұса пайғамбар! Алла тағаланың досы еді дейтіндей ешкім қайтыс болған жоқ. Тек пәлен үйдегі өмірін жаманшылықпен өткізген, бұзылған бір жас жігіт қана көз жұмды. Жиіркенішті қылықтарына қарап оны көмуге де ешкім жолар емес, – десті.

Қазақ халқының сан ғасырлық тарихы мұсылмандық ұстанымнан ауытқымай келе жатқандығы шәк келтірмес ақиқат.

Шапағатты Алла Тағаланың кеңшілігі деп ұққан жөн. Өйткені, бұл Оның ақырет күні күнәхар құлын өзге сүйікті құлдарының өтінішімен кешіріп, рақымына бөлеуі.

Бір ата, бір анадан тараған адам баласының татқаны бір, тағдыры бөлек болып мынау тұрлауы жоқ жалған дүниенің сан қырынан бақыт іздеп сандалғанымен тұрақтар жері, дамуы мен өсіп өркендеуіне себеп болар ең негізгі нәрсе бейбітшілікекенін әркім біле бермейді.

Ру'иәтуллаһ сөзінің мағынасы Алла Тағаланың ақыретте пенделерге көрінуі. Бұл әһлі cуннә уәл жәмаға мен мұғтазила ағымының арасында пікір қайшылығын тудырған ақидалық мәселелердің бірі.

Уақыт – Алла Тағаланың адам баласына бұл дүниеде сыйға тартқан ең маңызды капитал. Дүниедегі сынақтан өту осы капиталды дұрыс қолдануға байланысты.

Қазіргі таңда, «ғылыми білім» - өмір мен жаратылыстың құнын өлшеуде жалғыз критерия.

Имам Әбу Ханифа көзқарасы бойынша, иман – жүрекпен мақұлдап, растау.

Бұл өмірде біреудің маңдайы жарқырап бақытқа белшесінен батса, енді біреу соры ашылмай өмірден өтіп жатады.

Имам Ағзам Әбу Ханифа хазірет – ақидаға қатысты жазған еңбектерімен Әһли сүннет сенімінің негізін салған ең елеулі ғұламалардың бірі.

Алла тағаланың көркем есімдерінің бірі – әр-Раззақ. Араб тіліндегі «әр-Раззақ» сөзі ризықтандырушы, ризық беруші деген мағынаны білдіреді.

Харижилік – исламның алғашқы ғасырында саяси мақсатта пайда болған, діни-саяси тақырыптарда әсіре көзқарас, іс-әрекеттерімен танылған топ.

«Ажал» сөзінің тілдік мағынасы – уа­қыт, ме­зет де­генді біл­ді­ре­ді. Шари­ғат­ тер­мин­інде – тіршілік иесі үшін бел­гі­лен­ген өмір­дің бі­туі немесе өлім уақы­ты­на ай­ты­ла­ды.

Қасиетті Құран – кәламулла. Яғни, Алланың кәламы. Кәлам – Алла тағаланың зати (затында), қадим (ежелден бар) сипаты, кейіннен пайда болмаған.

Қасиетті Құран – тілдік және мазмұндық сәйкестігі ғажап, адам баласына өмірдің мәні мен жаратылу мақсатын баяндайтын сырлы кітап.

Бүкіл жаратылыс – шексіз құдірет иесі бір Алла тағаланы танытып тұрған дәлел.

Адам баласының тәбиғатына ләззатқа толы мәң­гі­лік­ті аң­сау сезімі берілген.

«Тадил» тұрғызу, түзету, дұрыстау деген мағынаны білдіреді. «Аркан» сөзі рүкіннің көпше түрі ретінде қиям, руку және сәжде секілді намаздың негіздерін білдіреді.

Әділетті халифалар заманында белең алған радикалды ағымдардың ушықтырған ақидалық мәселелерінің қатарында күнә жасаған адамға қатысты шариғи тұрғыдан үкім беру ісі халықты дүрліктірді.

Имам ағзамға бір жас жігіт көрші болып тұратын. Жас жігіт күн сайын үйіне арақ ішіп келетіндіктен бейбастық дауыстардан имамның мазасы қашатын. Алайда имам қанша мазасызданса да шыдамдылық жасап, ешкімге шағымданып көрмеген-ді. Бір күні басқа біреулер шағымданса керек, әлгі жігіт абақтыға түсіп қалады. Ертесі күні жас жігіттің күнделікті даусы естілмегенге имам Әбу Ханифа таңғалып: – Көрші жақтан дауыстар естілмей қалды ғой. Жайшылық па? – деп сұрағанда: – Ой, ол маскүнемді әкім абақтыға жапқызыпты, – деген жайсыз жауапты естиді.

Әмауилік халифа Омар ибн Абдулазиз ел басқарған тұста әділдік пен кісі ақысын жемеу мәселесіне аса бір үлкен жауапкершілікпен қараған. Түндік жұмыстарына екі бөлек май шам пайдаланатын. Біреуі – мемлекеттік іс-қағаздарға, екіншісі – өз жұмыстарына жарайтын. Өзі мемлекет басшысы бола тұра бір-ақ көйлекті қанағат тұтты. Өйткені дүниелік байлық – ол үшін қолдың кірі еді. Бірде жақындарының бірі Омар ибн Абдулазизға бір алма беріп жіберді. Алмасын қолға алып жай ғана бір иіскегеннен кейін Омар ибн Абдулазиз оны өзіне қайтарып берді. Сөйтті де алма әкелген адамға: – Беріп жіберген кісіге алмасын ала алмағанымды айтарсың, – деді.

Әбу Һұрайра (р.а.) Пайғамбарымыздан мына бір хадисті жеткізеді: «Бір жолаушы жолда кетіп бара жатып қаталап шөлдепті. Сөйткенше болмай алдынан бір құдық кездесе кетіп, су алып ішіпті. Су ішіп шыққаннан кейін қараса, шөлдегені сонша тілі аузына сыймай салақтап кеткен сонадай жерде жатқан итті көріпті. Ит өзінің шөлін қайтіп басарын білмей дымқыл топырақты жалап жатса керек.

Пайғамбарымыздың Мәдина қаласына құтты қадам басып көшіп келуімен Исламды қабылдау бақытына ие болған әрі Ұхыд соғысында бар жан-тәнімен оны қорғаштаған өте жанашыр жақын сахабалардың қатарында Нәсибә анамыз да болды. Ұрыстың сондай бір қызған сәтінде пайғамбардың маңайында оны қорғайтын сахабалардан ешкім де қалмады. Жаудың екі атты әскерінің оған қылыштарын жалаңдатып, ентелей төніп келе жатқанын көргенде, Нәсибә жанұшыра солай қарай ұмтылды.

Әзірет Әли құрма бақшасында кешке дейін жұмыс істеп, кешкісін түйесіне бір қап жеміс теңдеген күйі үйіне қайтты. Түйенің тізгіні көмекшісі Қамбардың қолында, ал өзі болса алда келе жатты. Мәдинаға кіре берісте жол шетінен жалынышты дауыс естілді. «Алла разылығы үшін» деп өткен-кеткенге алақан жайған қайыршының күйі аянышты-ақ еді. Дәл осы сәт Әли мен түйе жетектеп келе жатқан Қамбардың арасында мынадай бір әңгіме өрбіді. Әли: – Әй, Қамбар! Мына байғұс не сұрап тұр? – Құрма сұрап тұр.

Омар (р.а.) қай жолмен жүрсе де сол жол бойында жатқан ірілеу тастарды аяғының ұшымен жолдың шетіне ысырып, өзінен кейін сол жолмен жүретіндерге кедергі келтірмеуіне көңіл бөлетін. Бір күні тағы да жолмен кетіп бара жатып, жол үстінде жатқан бір тасты аяғымен жол шетіне қарай ысыра теуіп қалған. Алайда жол шетіне шығарып тастамақ болған тас байқаусызда қарсы келе жатқан бір сахабаның аяғына барып тиді. Бұл жайтқа әзірет Омар іштей өкініш білдірсе де, үндемеген қалпы кете барды. Арада бір жыл өткен еді. Омар сол баяғы жолмен кетіп бара жатып тағы да кездесіп қалып жатқан жол бойындағы тастарды жол шетіне ысырып бара жатқан еді. Дәл сол мезет өткен жылы аяғына тас тиген сахаба да сол жолмен өтіп бара жатыр екен. Халифа еш ойланбастан қалтасына қолын салып жіберіп бір уыс ақша алған күйі әлгі сахабаға: – Мә, мына ақшаны ал да қажетіңе жұмса, – деді.

Омар (р.а.) тағайындаған басшылардың бірі жұма құтбасы кезінде Омарды жер-көкке сыйғызбай мақтағаны сонша, сахабалардың біреуі шыдай алмай орнынан атып тұрып әлгі кісімен шарт-шұрт сөзге келіп қалды. Намаз біткенде мешітте болған жайт Омардың құлағына да жеткен еді. Халифа Омардың әмірімен әлгі сахаба дереу тұтқындалып алдына әкелінеді. Сахаба кірген бойда халифаға сәлем береді. Алайда өзі ашуланып отырған халифа оның сәлемін алмастан тіпті жекіп те жібереді. Сол кезде сахаба: – Ей, Омар, – дейді жұлып алғандай басын көтерген күйі, – мен бір кінә жасасам, сен нақ екі кінә жасап отырсың! Бұны естігенде бағанадан бері Омардың алқымына тығылған бар ашуы сап тыйылып: – Менің екі кінәм не болды сонда? – деп сұрады таңырқап.

Бір күні Әбу Бәкір (р.а.) сүйікті пайғамбарымыз Мұхаммедтің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қасында отырды. Бір уақытта ұрынарға қара таппаған қара ниетті біреу аузы көбіктеніп Әбу Бәкірге тіл тигізіп, былапыт сөздер айта бастады. Пайғамбарымыз әлгі кісі Әбу Бәкірге қанша жаман сөздер айтқанына қарамастан ләм-мим деп тіл қатпай ара-кідік күлімсіреп қойып отыра берді. Әлгінің әдепсіздігі мен былапыт сөздері әбден шегіне жетті– ау дегенде ашуы алқымына тығылған Әбу Бәкір де бір-екі ауыз сөз қайтарды. Осы сәт манадан бері жақ ашпаған Пайғамбарымыз дереу сыртқа шығып кетті. Іле-шала орнынан тұрып, пайғамбарымызды қуып жеткен Әбу Бәкір: – Уа, Алла тағаланың ардақты елшісі! – деді, – Бағанадан бері жаңағының әдепсіздігі мен айтқан қаншама былапыт сөздерін ести тұра үндемей, мен бір – екі сөз қайтарғанға не себепті орныңыздан тұрып кеттіңіз?, – деп сұрады.

Періште Жәбірәйіл (а.с.) бір күні былай деп тілепті: – Уа, он сегіз мың ғаламның ұлы әміршісі Хақ тағала! Пайғамбарымыз Мұхаммедке (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) деген Әбу Бәкірдің достығы қаншалықты адал екенін, оған деген сүйіспеншілік жүрегінде қаншалықты терең орын алатынын білгім келеді... ...Мереке күні еді. Әбу Бәкір Сыддық (р.а.) бағалы, қымбат, әсем киімдерін киіп, иығынына отыз алтындық шәлі ілді. Жәбірәйіл соқыр кейпіне еніп, жол шетіне отыра кетті. Әбу Бәкір Сыддық келіп, жол шетіндегі пақырға жақындады. Бұны көрген Жәбірәйіл бірден: – Пайғамбар Мұхаммед Мұстафаның достығы үшін маған садақа тастаған адамның Алла тағала бар күнәсін кешірсін! – деп естірте дауыстай бастады. Әбу Бәкір (р.а.) ол сөзді естіген-ді. Ойланбастан иығындағы қымбат шәліні сусыта ысырған күйі «қайыршыға» ұстатты да: – Қане, тағы бір рет қайталашы? – деді. Қайыршы тағы бір рет қайталады. Әбу Бәкір Сыддық сырт киімін шешіп берді. Әр қайталаған сайын үстіндегі бір-бір киімін шешіп беріп отырды. Бесінші рет қайталағанда, Әбу Бәкірде әлгіндегі бағалы киімдерінің ешбірі қалмады.

Исламға дейінгі кезеңде Араб түбегінде Фадл есімді аттас үш кісі жиналып, қиянатқа ұшырағандардың залымдардан кегін қайтару, өзара әділдікті үстем ету мақсатында ант берісіп қол алысқан. Кезінде пайда болғанмен кейіннен ұмыт бола бастаған бұл ұйым Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) кезінде қоғамның қайта жамандықтарға бой алдыра бастауын ауыздықтау мақсатында Құрайыштың алдыңғы қатарлы адамдары тарапынан қолға қайта-қайта алынған. Олар ұйымды тұңғыш құрушылардың атын ескеріп «Фадылдардың немесе абзал кісілердің анты» мағынасын білдіретін «Хилф-ул фудул» деп қойды.

Мұхаммед пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бір мереке күнінде қуана ойнап жүрген балаларға қарап тұрып, олардың қастарында жыртық киімді бір баланың жылап отырғанын көреді. Бірден қасына барып: – «Балалармен бірге неге ойнамайсың? Неге жыладың?» – деп сұрады.

Алла тағаланың сүйікті құлы пайғамбарымыз Мұхаммедті (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бір топ кісілер қаума-лай отырысып, алқа-қотан әңгіме-дүкен құрып отырды. Бір уақытта үстіндегі киімі жұпынылау бір кедей мұсылман есіктен бас сұқты. Ислам әдебі бойынша қонақтардың үстінен түскен адам өзіне арнайы орын таңдап жатпастан табылған орынға отыра кетуі керек-ті. Ол да соның ыңғайымен отырғандарды асығыстау көзімен бір шолып, бостау тұрған бір орынға жайғаса кетті. Алайда бір қызығы – ол тұс бай біреу отырған жер болатын. Кедей келіп қасына отырғанда, онымен қатар отыруға намыстанған әлгі бай қымбат шапанының етек-жеңін жиыңқырап ұстаған күйі аулағырақ барып басқа орынға отырды.

Мұхаммед пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бұл өмірдегі дәм-тұзы таусылуға айналған соңғы күндері. Алпыс үш жылдық өмірін абыроймен өткізіп, имандылық пен ақиқат жолына бастау арқылы халықтың ыстық ықыласына бөленген ол тіршілігінде бір құмырсқа екеш құмырсқаны да ренжітпейтіндей өте кішіпейіл, қайырымды болатын. Ол өмірінің соңғы сәттерінде мұсылмандар арасында жіберген қателігі болса кешірім сұрап, бақұлдасып қалуды жөн көрді.

Мезгіл мен мекен (уақыт пен кеңістік) ұдайы өзгеріс үстінде. Сондықтан, адам баласы осы өзгерістерден қалыс қалмай, өмірінің әрбір сәтін мәнді де мағыналы өткізу үшін өзін-өзі жетілдіруге мейлінше ден қойып, рухани болмысын тың дүниелермен толықтыруға ұмтылуы тиіс.

Фетхуллаһ Гүлен әлемге әйгілі француз басылымы «Лэ Монде» газетінде жариялаған мақаласында экстремизм және лаңкестікпен күресу мәселесінде халықаралық қауымдастық пен мұсылмандарға маңызды мәлімдеме жасады.

Известная французская газета Le Monde опубликовала статью исламского богослова Фетхуллаха Гюлена, в которой он поднял тему борьбы с терроризмом.

Ғайбаттың ішінде оны басқа түрлерімен салыстыруға болмайтындай қауіпті бір түрі бар. Ол бір қауымды, бір қоғамдық қозғалысты немесе жамағатқа жол көрсетуші көрнекті өкілді ғайбаттау.

Өзін мерт қылу арқылы шабуылдау мәселесіне кіріспей тұрып, тақырыптың ашылуына сеп болар жалпылық сипаттағы екі жайға тоқталып өткен пайдалы.

Бірқатар ұйымдардың дін атын жамылып жасап жатқан қылмыстарын, өзін-өзі жарып жіберу және басқа да осыған ұқсас оқиғалардың орын алуын сыртқы күштердің ықпалымен байланыстыруға бола ма?

Қате-кемшіліктеріміздің бізге жөнімен айтылуы және біздің сол сынды дұрыс қабылдауымыз – кемелдікке жету тұрғысынан маңызды болмақ.

Мінез, болмыс деген мағынаға келетін «хулюқ» ұғымы – жаратылыстың ең маңызды мақсаты және оның шынайы тереңдігінің көрінісі болып табылады

Нәпсі – тәкәппарлық, өркөкіректік, өзімшілдік, қызғаншақтық, әділетсіздік, өшпенділік сынды нысайдың көрінісі.

Діннің негізі Алла Тағаланың бар және бір екендігін, Құдіретті күш иесі екендігін мойындап, іс-әрекеттерді оның разылығына лайықты түрде жасауға тырысу.

Исар – Хақ тағала жолында болу және Оған иман келтірген өзге де жандар үшін жанын пида етуден таймайтындай мәрттік қасиеттің шыңы болып саналады.

Хазірет Ибраһимнің дұғасын жан-жақтылы түсіну ең алдымен «фитна» сөзін жақсы түсінуге байланысты.

Сұқбаттар мен жазған дүниелерде жиі тоқталатын көрегендікпен әрекет ету мәселесін қалай түсіну керек? Оны өмірде қалай іске асыра аламыз?

Адамзат тарихтың еш бір дәуірінде бүгінгі жеткен материалдық мүмкіндікке бұрын ешқашан жеткен емес және мұндай сән-салтанат пен шексіз тұтыну түсінігі шарықтап аспандаған емес десек, асырып айтқан бола қоймаспыз.

Отбасының діни білімі деген кезде ойымызға баланың отбасындағы діни және аһлақи құндылықтары бағытында алған тәрбиесі ойымызға оралуы керек.

«Хадис» сөзі терминологиялық тұрғыдан хазірет Пайғамбардың (с.а.у.) сөзі, іс-әрекеті, мақұлдаулары, дене бітімі мен аһлақи сипаттары және өзіне тән хабарларын білдіреді.

Күнә – ұшқалақтана жүріп бір шұңқырға аяқасты құлап кеткендік болса, тәубе – амалын тауып, әп дегенде сол шұңқырдан шығу.

«Сұхбаттастарға сенім ұялату» деген не әрі бұл міндетті атқарғанда болашақ ұрпақтар алдында сын мен сөгіске қалмау үшін қандай тұстарға көңіл бөлу керек?

Көзің харамға түсіп кетсе, бір минут та өткізбестен жасап қойған күнәң үшін Алладан кешірім тілеп, жайнамаз тауып, сәждеге бас қойып, тәубе еткенің жөн.

Әуелі мынаны айтқан жөн, бұл дұғада аталған мәселелердің әрбірі ардақты пайғамбарлардың елеулі қасиеті болып табылады.

Біз осынау берекелі әрі нұрлы айды барынша тиімді қолдануымыз керек. Тіпті үйде қонақ келмеген ауызашарымыз болмауы тиіс.

Бүгінгі таңда операция, іс-қимылдарымен бүкіл әлемді шулатқан террорлық бәлекет көбіне ислам атынан дін бетпердесін қолдануда.

Иә, сыпайы мінез – адамдағы ізгі қасиеттің бірі. Қазақ атамыз «Жылы-жылы сөйлесең, жылан інінен шығады, Қатты-қатты сөйлесең, мұсылман дінінен шығады» деп бекер айтпаған.

Исламда қан төгу, жер иемдену, олжа түсіру үшін соғысқа жол берілмейді. Исламда соғыс көбіне қорғану мақсатын көздейді. Жихад тек Алланы тануға кедергі жағдайлармен күресуді, халыққа Алланы жақынырақ таныта түсуді білдіреді.

Имам Ағзам Әбу Ханифа (р.а.) күнәсін бетке басу арқылы игі мұсылман баласынан ешкімді де кәпірге баламайтын. Алайда ол ғұмыр кешкен кезеңде ел ішінен шыққан харижилар тобы бүйректен сирақ шығарып, пендешілікпен үлкен күнәға бой алдырып қойған пенделерді бірден кәпірге теліп шыға келетін. Әбу Ханифаны жақсы танитын олар оның үнін өшіру мақсатында жетпістей кісімен жиналып келіп, қылыштарын жалаңдата былай деді: – Ей, Әбу Ханифа! Ей, бұл үмбеттің дұшпаны мен шайтаны! Сені өлтіру біз үшін жетпіс жыл жиһад жасағаннан да артығырақ болып тұр. Әбу Ханифа оларға: – Қылыштарыңды жалаңдатып жүректі ұшыра бермей қындарыңа салып қойыңдар, – деді. Харижилер: – Осы қылышпен сенің қаныңды судай шашқымыз келіп тұр! – десті.

Лұқпан хакім Алланың әулие құлдарының бірі болумен қатар әдеппен сөйлейтін, парасат-пайымы жоғары кісі болған. Тіпті Құранда да оның мадақталған тұсы кездеседі. Дәуіт пайғамбардың тұсында өмір сүрген ол қара нәсілді құл болған екен. Алайда әдемі сөздерімен, ерекше білімдарлығымен басқалардан оқ бойы озық тұрған. Осыны аңғарған біреу оған бір жолы: – Мал баққан қойшы болсаң да, ел осы неліктен сенің сөзіңе құмар? – деп сұрағанда, ол: – Өйткені мен көзімді харамға жұмдым, тым еркіне жібермей тілімді тістедім, аз тамақтандым, уәдемде тұрдым, маған қатысы жоқ нәрселерге көңіл аудармадым, – деп жауап берген екен.

Харун Рашит уәзірі екеуі халыққа білдірмей жай киімдерін киіп, ел ішін аралап жүріп құрма ағаштарының көшетін отырғызып жатқан бір қарияға жолығыпты. Амандасқаннан кейін араларында мынадай әңгіме өрбіпті. – Алла тағала қолыңыз қуат берсін! Қария, мына істеп жатқаныңыз не? – Құрма ағашының көшеттерін отырғызып жатырмын.

Ел билеген халифа Харун Рашит пен ел арасында даналығы әрі діндарлығымен танымал Шақиқи Белхи әңгімелесіп отырса керек. Бір уақытта әзірет былай деп сұрақ қойыпты: – Ей, Халифа! Өзіңді ұшы қиыры жоқ бір шөлде жолсыз-жөнсіз адасып кеттім деп ойла. Шөл қысып өліп бара жатқан жайың бар. Сол кезде саған біреу келіп бір тостаған суық су сатпақ болса, қанша ақша берер едің? Халифа күліп: – Қанша қаласа да берер едім, – депті.

Омар ибн Абдулазиз ел басқарған халифалығы тұсында бір күні мінбеге шығып халыққа арнап сөз сөйледі. Халифаға жақынырақ отырған ел оның қайта-қайта үстіндегі көйлегін желпіңкіреп отырғандығын байқады. Оның бұл әрекетіне көзі шалғандардың қай-қайсысы болсын таңданбай қалмады. Сөйткенше болмай, ел ішінде күбір-күбір әңгіме басталып, бәрі де халифаның неліктен ара-кідік бұндай қимыл жасап отырғандығын білмекке өзара сұрастыра бастады.

Жабир сахаба (р.а.) әңгімелеуде: Жолдастарымызбен бірге сапарға шықтық. Арамыздағы біреудің басына тас тиіп қатты жараланды, тіпті бас сүйегіне зақым келді. Артынша әлгі кісі ұйқыда жатып ихтилам болғандықтан: – Жайым болса мынау, менің таза топыраққа тәйаммум соққаным дұрыс шығар? – деп сұрады.

Ел басқарған халифалығы кезінде Куфа қаласында әзірет Әлидің (р.а.) шапаны жоғалды. Аз уақыт өтер – өтпес әлгі шапан бір христианның қолынан табылды. Әли әлгі христианды ерткен күйі қазыға жүгінді. Қазы: – Мына халифаның айтқанына не дейсің? – деп христианға қарады. Ол болса халифа Әлиді жалақорға жатқызбайтынын, алайда шапанның өзінікі екенін айтты. Қазы бұл жолы Әлиге бұрылып: – Мына кісі бұл өз шапаным деп тұр. Ал бұған сенің куәгерлерің бар ма? – деп сұрады.

еліктіріп тұрған бір топ жастарды көрді. Екеуінің өздерінен көз алмай қарап тұрғанын байқаған әлгі жігіттердің біреуі дереу келіп, бұларға ауыр-ауыр сөз айтып, сатпақ болып әкелген араб аттарын да қолдарынан тартып алды. Омар (р.а.) мен Сағд ибн Әбу Уаққастың сауда жасаймыз ба деп келген көңілдері су сепкендей басылды. Жығылғанға жұдырық дегендей азықтары таусылған кезде қалтадағы ақшадан да қағылып, екеуі де пұшайман күй кешті. Аштан-аш кеш батуын күтуге тура келді. Әне-міне дегенше кеш те болып жолаушылар керуен сарайға барып түнейді. Ол жердегі қонақ күтуші бұл екі кісінің ренжулі екенін қабақтарынан бірден байқап, бір реті келгенде себебін сұрады. Омардың жүзі тым сынық болғандықтан, еш нәрсеге зауқы соқпай үндемегендіктен, қалаға келгелі бергі көрген құқайлары мен алаяқтарға қалайша жем болғанын Әбу Уаққас назалана баяндады..

Сүлеймен пайғамбар (а.с.) бір күні құмырсқадан бір жылдық азығының көлемін сұрайды. Құмырсқа оған бір жылдық азығының көлемі бір бидайдай екендігін айтады. Құмырсқаны сынамақ болған Сүлеймен пайғамбар (а.с.) әлгі құмырсқаны алып шыны әйнекке қаматады, тыныс алуына жағдай жасап, қоректенуі үшін қасына бір тал бидай дәнін қойғызады.

«Әдеттегіше кешкі жаңалықтарды қарап отырған Ахмет ағаның көңілі алабұртып әр хабар сайын бұзыла түсті.

Адам өмірінің маңызды сатыларының бірі саналатын үйлену ата-ана болу мүмкіндігін береді.

Ұлы Жаратушы Өзінің қасиетті кітабы Құран Кәрімнің көптеген аяттарында жер мен көктегі барлық нәрсені адам баласының игілігі үшін жаратқандығын айтады.

Кез келген қоғам мінез-құлқы мен әрекет-қозғалысы әрқилы болып келетін сан алуан адамдардан құралады. Бес саусақтың бірдей болмайтындығы секілді қоғамда өмір салттары өзгеше, қоғамнан жырақ адамдар да өмір сүреді.

Ауруға шалдыға қалсақ, дереу одан айығу жолдарын іздейміз. Ол үшін кейде ұйықтаймыз, кейде дұрыс қоректенуге тырысамыз немесе дәрі ішеміз. Дәрі ішектерге қалай сіңіп, денеге қалай тарайды?

Қазіргі таңда көп кісілерде кездесетін жеке бастың бұзылуының бір түрі – «бейәлеуметтік тұлға». Оның белгілері: заңды мойындамау, қалағанын ғана қалаған кезде істеу, өзгені ойламау.

Мегаломания – қоғамдағы мәселелерді шешілмес қылған психологиялық проблемалардың бірі.

Гауһар тастардан салынып жатқан ғажайып бір сарайды көрдіңіз делік. Оның құрылысына жұмсалған маржан тастардың бір бөлігі тек Қытайдан ғана табылады.

Ең әлсіз және кішкентай тіршілік иелерінен ең жабайы жан-жануарларға дейін бүкіл табиғатта өзара көмек пен бірбірін қолдау мысалдарын көруге болады.

Сахабалардың біреуі тым қонақжай болатын. Әйелі болса күйеуінің күнде қонақ ертіп келуін жақтырмайтын. Тіпті оңашада: – Күн сайын бірнеше қонақты ертіп келуіңді қашан қоясың?! Бала-шағаның несібесінен соларға жырып бермесең қайтеді, – деп реніш білдіретін. Күйеуі оған онша көп мән берместен қонақшыл әдетін тастамайды. Әйелі бір күні шыдай алмай үйдегі жағдайды айтып пайғамбарға шағымданды: – Я, Расулалла! Күйеуім күн сайын кеш болса болды үйге топырлатып қонақ ертіп келеді. Бар тапқанын солардың аузына жайып салады. Құдай бетін ары қылсын, бір күні өзі ауыра қалса, қалғанымыз аштан өлерміз деп қорқамын, – дейді.

Мұсылмандардың Меккеден Мәдинаға сапар шеккен ұлы көш – һижреттің он жетінші жылы. Ел басқарып отырған халифа Омар келімді-кетімді кісі көп болғандықтан, Пайғамбар мешітін кеңейтпек болды. Ол үшін мешіт маңындағы жерлерді иелерімен келісе отырып, мешітке қосу керек еді. Көп өтпей-ақ мешіт қасындағы жерлердің иелеріне қолқа салды: – Үйлеріңіз бен жерлеріңізді Расулалланың мешітін кеңейту үшін сатып алсам деймін. Ешкім де өз мүлкін арзанға бағаланады деп ойламасын. Әркім өз жерінің бағасын өзі шамалап айтсын. Мен біреудің жерін қолынан күштеп алып, Пайғамбар мешітін кеңейтуден аулақпын.

Омардың (р.а.) ел басқарып тұрған кезі. Бүгін де ылғидағы әдеті бойынша үстіндегі киімдерін ауыстырып киіп, ел ішін аралап қайтпақ ниетпен ымырт үйіріле көшеге шықты. Мәдинаның көшелерін аралап көп жүрді. Түн қараңғысы әбден қоюланған кезде бір үйдің қасына келді. Іштен дауыстар шығып жатыр екен. Не болып жатқандығын білмек болып әлгі үйдегі дауысқа құлақ түрді. Байқаса шешесі мен қызы әңгімелесіп жатыр екен. Шешесі: – Қызым, ертеңгі сатылатын сүтке су қосуды ұмытпа! – деді. Алайда қызы: – Шеше, біздің халифа сүтке су қоспаңдар деп елдің бәріне тыйым салмап па еді? – деп қарсылық білдірді.

Әбу Бәкір Сыддықтың (р.а.) бір қызметшісі бар болатын. Кешкі асты ылғи да сол даярлап әкелуші еді. Алайда Әбу Бәкір алдына әкелген астың қайдан, қалай келгендігін бәрін тәптіштеп сұрап білмейінше асқа қол созбайтын. Әлгі қызметшісі бір күні кешке әдеттегідей тамақ әкелді. Әбу Бәкір Сыддық бұл жолы тамақтың кімнен сатып алынғандығы, дастарханға қойылғанға дейін қалай келгендігі туралы ешқандай сұрақ сұрамастан бірден бір қасық алып аузына салды. Оның бұл тосын әдетіне таңырқаған құлы: – Қожайын-ау, сіз күнде тамақтың жай-жапсарын сұраушы едіңіз, бүгін қалайша сұрап жатпастан ауыз салдыңыз? – деп сұрайды. Бұны естігенде Әбу Бәкірдің (р.а.) көзі жасқа шылана:

Жалпы қазақ халқының Ислам дінін ұстанып келе жатқанына мың жылдан астам уақыт өтті. Осы кезең аралығында ислам өркениетіне сүбелі үлес қосқан қазақ даласынан шыққан жарық жұлдыздар баршылық.

Дініміз Исламда ұлттық дәстүрдің өзіндік орны бар. Шариғаттың негіздеріне қайшы келмеген дәстүрлерге дініміз оң қабақпен қарайды.

Дін жаратылысқа сай түрде адамзат тарихымен бірге бастау алады.

Аббасилық халифа Харун Рашит (ө.ж. 193/809) бірде түскі асқа түйе етін сұратты. Еттен бір кесіп аузына салғаны сол еді, қасындағы уәзірі Жафар Бермеки сықылықтап күліп жіберді. Аяқ астынан уәзірін күлкі қысқанына таңырқаған Харун Рашит бұның мәнісін білмек болды. Сол кезде Жафар Бермеки былай деді: – Уа, барша мұсылмандардың басшысы! Алдыңыздағы мына түйенің етіне бола қанша пұл шығындалды деп ойлайсыз?

Ислам тарихында өте маңызды бетбұрыс кезеңі хазірет Пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) дүние салып, бірінің артынан бірі сан қилы оқиғалар өрбіген тұс болғаны даусыз.

Ислам тарихында баға жетпес ұлы тұлғалардың бірі – хазірет Али екені күмәнсіз.

Хазірет Осман кезеңін баяндайтын еңбектерде бүліктер жайын сөз еткенде бірнеше мәселеге тоқталып өтеді.

Хазірет Осман кезіндегі қоғамдық береке мен байлықтың кейіннен Османға қарсы бүлік пен сойқан себептерінің бірі болғаны анық.

Хазірет Османның айрықша қасиеттерінің тағы бірі – кішіпейілділігі мен тақуалығы. Ол өмірінің басында қандай болса, соңында да сол қалпын сақтаған.

Адалдықтың көсемі хазірет Әбу Бәкір мен хақтың айтулы үлгісі хазірет Омардан кейінгі кезек ар-ұяттың өнегесі хазірет Османға (р.а.) келді.

Пайғамбарымыз бақиға аттанған кезде бүкіл сахабалар секілді хазірет Омар (р.а.) да есінен ауғандай күй кешті. Алғашында көңілі бұған сенбей, «Расулалла бақилық болды» дегендердің аяқ-қолын шабатынын айтып мешітте айқай салды.

Хазірет Мұхаммед (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) «Егер менен кейін пайғамбар келсе, ол Омар болар еді»[1] деген.

Хазірет Омар (р.а.) хазірет Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) іргесін қалаған Ислам мемлекетін ғылыми негізде құрған. Бұл қасиетімен де көп іске бастама бола білген.

Әбу Бәкірдің (р.анһу) өмірінің ең керемет кезеңі Пайғамбарымызбен (саллаллаһу алейһи уә сәлләм) һижрет сапарына бірге аттанған кезеңі болса керек.

Әбу Бәкір радиаллаһу анһу атақты Піл оқиғасынан екі жыл алты айдан соң дүниеге келген. Толық аты-жөні: Аблуллаһ ибн Осман ибн Амир ибн Амр ибн Каъб ибн Саъд ибн Мурра Тайми.

“Ханафи” мектебінде ер жетіп білім алған, оны терең меңгеріп ары қарай дамытқан имам Матуриди рахимаһулла, “Аһлу сунна уа жамағаттың” көрнекті екі имамының бірі болған.

Имам Ағзам Абу Ханифаның көрнекті шәкірті, Ханафи мазһабының үлкен мужтаһид ғалымы Абу Юсуф Яаъқуб ибн Ибраһим рахимаһулла 731 ж. Куфа қаласында дүниеге келген.

“Аһли сунна уал- жамағаның” үлкен имамы, Ханафи мазхабының негізін салушы бай білімімен және көркем мінезімен танымал болған.

Мәжаның ұлы деп танылған үлкен мухаддистің (хадис ғалымы) толық аты-жөні Әбу Абдуллаһ Мухаммад ибн Язид Рәбәъи 824 жылы Парсы шығанағының солтүстігінде орналасқан Қазуин қаласында дүниеге келген.

Хадис ілімінен азды-көпті хабары барлардың бәрі сахабалардың арасында хадис риуаяты мәселесінде хазірет Әбу Хұрайраның (радиалаһу анһу) орны ерекше екенін біледі.